Teheran to stolica Iranu, położona w centralnej części kraju. Miasto zostało założone w VIII wieku i liczy około 9 milionów mieszkańców. Stanowi kulturalne, gospodarcze i polityczne centrum Iranu i posiada wiele zabytków historycznych i kulturalnych, a także jest głównym węzłem komunikacyjnym i posiada wiele instytucji edukacyjnych.
Historia miasta
Według archeologów czternaście tysięcy lat temu w okolicach dzisiejszego Teheranu kwitło życie. Jednak punktem wyjścia dla historii miasta jest IX w. Wówczas na miejscu stolicy Iranu spokojnie żyła mała wioska o nazwie Teheran (przyjmuje się, że mogła ona pojawić się przed IX w.). Bardzo blisko Teheranu znajdowało się bogate i wpływowe miasto handlowe o nazwie Ray, jedno z najdawniejszych w Iranie i istniejące do dziś. To właśnie na barkach Ray przeznaczono Teheran, który z małej osady miał się rozwinąć w centrum życia handlowego i kulturalnego regionu.
Najlepsza godzina dla miasta przypadła na XIII wiek, kiedy to potężne miasto Ray padło pod naporem wojsk mongolskich. Położona bardzo blisko zrujnowanego miasta przyszła stolica Iranu zaczęła przyjmować pod swoje skrzydła uchodźców i z czasem odziedziczyła dawne przywileje Ray. Zaledwie sto lat później Teheran osiągnął status ważnego ośrodka handlowego. W 1553 roku miasto miało zaszczyt stać się jedną z rezydencji szacha Iranu Tahmaspa I (1514-1576) z dynastii Safawidów: władcę przyciągnęło naturalne piękno Teheranu i łagodny klimat. Mniej więcej w tym czasie rozpoczęto budowę murów obronnych wokół miasta, dzięki czemu Teheran stał się pełnoprawnym schronieniem dla władców w razie zagrożenia militarnego.
Choć Teheran od XIII wieku odnosił sukcesy, przez długi czas pozostawał stosunkowo małym miastem. Dopiero w XVIII wieku sytuacja zaczęła się zmieniać: szach Mohammad Karim Khan Zend (1705-1779) poważnie rozważał przeniesienie stolicy do Teheranu i zainicjował budowę wspaniałego pałacu oraz rezydencji państwowych. Miasto rozwijało się, ale na stolicę zdecydowano się na Shiraz (w południowym Iranie). Mimo poważnych zniszczeń wyrządzonych Teheranowi podczas krwawych konfliktów między dynastiami, miasto ostatecznie uzyskało status stolicy w 1785 roku (decyzję o przeniesieniu stolicy podjął rządzący wówczas Aga Mohammad chan Qajar, szach Iranu). Miasto szybko zaczęło wykraczać poza mury obronne.
Wiek XX zaburzył zwyczajowy sposób życia Teherańczyków. Nowy wiek rozpoczął się od Rewolucji Konstytucyjnej 1905-1911, która wybuchła z powodu niezadowolenia z polityki dynastii Qajar. Po politycznych wstrząsach lat 20. i 30. nastąpił okres szybkiego rozwoju irańskiej stolicy. Stare miasto, częściowo zrekonstruowane w połowie XIX wieku, zostało otoczone nową dzielnicą mieszkaniową z przestronnymi ulicami i konstrukcjami architektonicznymi autorstwa zagranicznych inżynierów.
Teheran odegrał ważną rolę w historii II wojny światowej: w 1943 roku odbyła się tam Konferencja Teherańska z udziałem przywódców koalicji antyhitlerowskiej – USA, ZSRR i Wielkiej Brytanii (w programie było otwarcie drugiego frontu). Po wojnie sprawy dla Teherańczyków znów nabrały tempa.
W latach 70-tych, gdy świat pogrążony był w kryzysie energetycznym, sytuacja stolicy poprawiła się dopiero wraz z eksportem ropy, ale problemy polityczne szybko zmniejszyły tempo rozwoju Teheranu (mieszkańcy wychodzili na wiece przeciwko urzędującemu rządowi). Miasto poniosło także ciężar bombardowań, które miały miejsce podczas wojny irańsko-irackiej w latach 1980-1988.
Teheran to nowoczesna metropolia: z liczbą mieszkańców przekraczającą osiem milionów (nie licząc przedmieść) jest jednym z największych miast na Bliskim Wschodzie. Jest to tym bardziej zaskakujące, że jeszcze pod koniec XIX wieku w stolicy Iranu mieszkało około dwustu tysięcy osób.
Stolica Iranu, tak jak powinna być, jest największym ośrodkiem przemysłowym i biznesowym kraju. Miejscowe przedsiębiorstwa mają szeroką specjalizację: są zakłady budowy maszyn, rozwinięty przemysł spożywczy i włókienniczy, metalurgia.
W Iranie aktywnie rozwijają się złoża ropy naftowej, a Teheran jest jednym z centrów przemysłu rafineryjnego. Ponadto w stolicy od 1968 roku działa Teherańska Giełda Papierów Wartościowych (jedyna giełda w kraju).
Wysoki poziom uprzemysłowienia stolicy Iranu ma również swoje minusy. Głównym problemem jest środowisko naturalne: Teheran często spowity jest gęstą chmurą smogu, który może powodować u ludzi choroby płuc.
Informacje ogólne
- Stolica i największe miasto Iranu.
- Podziały administracyjne składają się z 22 dystryktów i 112 okręgów.
- Język: perski.
- Religia: islam szyicki (96% ludności) oraz chrześcijanie, bahaici, żydzi, zoroastrianie.
- Etniczność: Persowie, Azerowie, Mazandaranie, Kurdowie, Ormianie, Arabowie etc.; jeden z przydomków Teheranu to „Miasto 72 narodów”.
- Walutą jest irański rial.
- Ważne lotnisko: międzynarodowy port lotniczy Imama Chomeiniego.
- Powierzchnia: 707 (aglomeracja, czyli Wielki Teheran, to 1500) km2.
- Ludność: 8 429 807 (aglomeracja 13 422 366) (2006).
- Gęstość zaludnienia: 11 923,3 (aglomeracja: 8 948,2) osób/km2
- Średnia wysokość nad poziomem morza w mieście: 1200-1400 m n.p.m.
Klimat i pogoda
- Subtropikalny kontynentalny.
- Średnia temperatura lata: +29ºC.
- Średnia temperatura zimą: +2°C.
- Średnia ilość opadów: do 250 mm.
Gospodarka
- Przemysł: metalurgiczny, chemiczny, rafinacja ropy naftowej, włókienniczy, przetwórstwo spożywcze, szklarski, garbarski, maszynowy.
- Sektor usług: turystyka.
Atrakcje
- Ruiny fortów Rashkan i Gabri; pałac Saadabad.
- Pałac-Muzeum Golestan (Muzeum Antropologii, Sala Diamentów, Aks-Haneh (muzeum fotografii), Hawes-Haneh (galeria portretów), Negar-Haneh (galeria sztuki), Pawilon Szams-ul-Emaneh i Marmurowa Sala Tronowa.
- Mauzoleum Chomeiniego.
- Wieża Togrol.
- Wieża Azadi.
- Meczet Soltani.
- Muzeum Archeologiczne.
- Muzeum Narodowe Iranu.
- Muzeum Reza Abbasi (kolekcja muzułmańskich obrazów, ceramiki i ozdób).
- Muzeum Dywanów.
- Muzeum Szkła i Ceramiki.
- Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Teheranie.
Ciekawostki
- Diaspora ormiańska (Ormiański Kościół Apostolski w przeważająco islamskim Teheranie ma ok. 60 tys. parafian) ma oficjalne pozwolenie na produkcję i picie wina – „w celach religijnych”. W restauracji o nazwie Klub Ormiański jest ono dopuszczalne także na inne, zwykle niemuzułmańskie, okazje.
- We wrześniu 2010 roku British Museum przekazało wino Iranowi. We wrześniu 2010 roku British Museum przekazało Iranowi tzw. cylinder Cyrusa II Wielkiego – zwiniętą glinianą tablicę z pismem klinowym z VI wieku p.n.e. zwaną też „Manifestem Cyrusa”. Odnaleziony w 1879 roku dokument uważany jest za pierwszą w historii „deklarację praw człowieka”. Tekst informuje m.in. o tym, że podbici przez Persów Babilończycy mają prawo czcić dowolnych bogów, a miłosierny król Cyrus zagwarantował im inne prawa i wolności.
- Bazar w Teheranie jest jednym z największych krytych rynków na świecie. Jego powierzchnia wynosi około 3 km2.
- Miasto znajduje się na skraju zapaści komunikacyjnej, dlatego lokalne władze zostały zmuszone do wprowadzenia dość ostrych ograniczeń. Miasto zostało podzielone na trzy „strefy”. Jedna z nich jest dostępna dla wszystkich przybyszów, druga jest otwarta tylko dla ograniczonej liczby samochodów, a trzecia jest dostępna tylko dla transportu publicznego i karetek.
