Eufrat (rzeka)

Eufrat to rzeka, która przepływa przez kilka krajów na Bliskim Wschodzie, w tym przez Turcję, Syrię i Irak. Eufrat jest jedną z dwóch głównych rzek w tym regionie, drugą jest Tygrys.

Historia

Brzegi rzeki Eufrat zostały zasiedlone wiele tysięcy lat temu. W czasach starożytnych z tą rzeką związana była Mezopotamia, region, którego nazwa oznacza „krainę między rzekami”. Rzeczywiście, ten historyczny region położony był w środkowym i dolnym biegu dwóch rzek – Eufratu i Tygrysu (ich zbieg nastąpił dopiero w pierwszym tysiącleciu p.n.e.).

Tu, w Mezopotamii, wyłoniła się jedna z najstarszych cywilizacji starożytnego Wschodu – Sumer, która istniała w IV-III tysiącleciu p.n.e. (jej terytorium rozciągało się na południe od współczesnego Iraku). Uważa się, że Sumerowie byli twórcami pisma klinowego, ponadto szeroko stosowali technologię koła, a jako materiału budowlanego wcześnie zaczęli używać cegły palonej. Na przełomie IV-III tysiąclecia p.n.e. miasta Sumeru stworzyły system nawadniania pól, do którego wodę pobierano z Eufratu.

Jednak przy całej swojej cywilizacji sumeryjskie miasta-państwa były ze sobą w ciągłym konflikcie: powodem sporów wewnętrznych była chęć zdobycia władzy nad pozostałymi ziemiami Sumeru. Wielką cywilizację czekał smutny koniec: na początku trzeciego tysiąclecia w miejscu dawnych bogato zbudowanych miast pozostały jedynie ruiny, przysypane piaskiem.

Na ziemiach mezopotamskich kwitła również legendarna Babilonia. W najlepszych czasach potęga babilońskich władców rozciągała się na ziemie Syrii, Turcji, Arabii Saudyjskiej i innych państw. Nazwa państwa pochodzi od jego legendarnej stolicy, Babilonu, który stał się archetypem bogatego, potężnego, a zarazem niemoralnego miasta. Okres największej prosperity przypadł na panowanie Nabuchodonozora II (600-562 p.n.e.). Za jego panowania ludność stolicy liczyła około dwustu tysięcy osób, a piękno i ochrona miasta były przedmiotem zazdrości wielu. Jednak wraz ze śmiercią króla Babilon podupadł, a po kilku podbojach w II wieku p.n.e. historia królestwa zakończyła się zniszczeniem.

W IV wieku region Mezopotamii został podbity przez Aleksandra Macedońskiego, a następnie przez państwa Sasanidów (III-VII w.) i Seleucydów (IV-II w.). Od 1534 r. Mezopotamia należała do Imperium Osmańskiego (przyszła Syria i Irak również były pod kontrolą turecką).

Europejczycy po raz pierwszy praktycznie zainteresowali się rzeką w czasie panowania osmańskiego. Na początku XIX wieku wojskowy i odkrywca Francis Chesney (1789-1872) przekonywał o konieczności stworzenia lepszego szlaku handlowego do Indii. Wyprawa Chesneya, która rozpoczęła się w 1836 roku, zakończyła się sukcesem. Później, już w drugiej połowie XIX wieku, rząd brytyjski miał plany budowy kolei w dolinie, ale pomysł ten nie został zrealizowany. Po upadku Imperium Osmańskiego w 1918 roku Liga Narodów przyznała Wielkiej Brytanii mandat (kontrolę zewnętrzną) nad ziemiami mezopotamskimi. W 1921 roku w regionie powstało Królestwo Iraku, a w 1923 roku proklamowano Republikę Turcji. Syria pojawiła się na mapie świata w 1946 roku.

Tradycyjne wykorzystanie Eufratu do celów irygacyjnych weszło w latach 70. na nowy poziom technologiczny. Na rzece wybudowano szereg zapór, które nie tylko wykorzystywały duże ilości wody do nawadniania, ale także wytwarzały energię elektryczną. Jednak wielu mieszkańców nadbrzeża zostało zmuszonych do przeniesienia się na inne tereny z powodu zalania ich rodzimych osad spowodowanego budową zapór. Szacuje się, że 382 wioski zostały dotknięte i około dwieście tysięcy osób wysiedlonych.

Geografia

Rzeka Eufrat jest największą w zachodniej Azji. Ma swoje źródła w górach Wyżyny Armeńskiej, a jej trasa przebiega następnie przez współczesny Irak, Syrię i Turcję. Przebijając się przez wąskie górskie wąwozy, Eufrat wznosi się na rozległy syryjski płaskowyż, a następnie opada na mezopotamskie niziny, gdzie płynie przez większość swojej drogi.

Większość regionów, przez które przepływa Eufrat, jest jałowa, dlatego wody rzeki są uzupełniane głównie w obszarze górskim u jej źródeł (głównym sposobem zasilania jest śnieg i deszcz).

Wysokie wody pojawiają się wiosną, a niskie przepływy latem.

Budowa zapór i w konsekwencji zalanie nadbrzeżnych wiosek posłużyło jako lekcja dla władz tureckich. Zaczęły one mądrze korzystać z nowoczesnych technologii. Nowe konstrukcje hydrauliczne zmniejszyły ryzyko powodzi i lepiej wykorzystały zasoby rzeki. Osiągnięcia te są szczególnie istotne w świetle ogromnej liczby ludzi w dorzeczu Eufratu, którzy są obecnie uzależnieni od wody i energii elektrycznej dostarczanej przez rzekę.

Eufrat służy nie tylko mieszkańcom wybrzeża. Stał się ważnym polem politycznym. Co ciekawe, ewentualna budowa urządzeń wodnych na brzegach Eufratu i Tygrysu była po raz pierwszy rozważana w pierwszej połowie XX w. Ponieważ interesy trzech państw przecinały się, a ich dobrobyt w dużej mierze zależał od właściwego wykorzystania wód Eufratu, postanowiono uzgodnić z sąsiadami najmniejszą sztuczną zmianę przepływu Eufratu. W 1946 roku podpisano więc traktat między Turcją a Irakiem, który zobowiązywał do przedyskutowania wszystkich proponowanych projektów hydrotechnicznych. Mimo to budowa zapór w latach 70. omal nie doprowadziła do wojny między oboma krajami: poziom wody na odcinku biegnącym przez Irak drastycznie się obniżył, a rząd zagroził atakiem militarnym i zbombardowaniem instalacji, jeśli nie pozwoli się na dopływ większej ilości wody do kraju. Na szczęście problem został rozwiązany bez użycia siły.

Tysiące lat rozwoju człowieka w dorzeczu Eufratu wywarły duży wpływ na gleby, które często są wykorzystywane w rolnictwie (pod uprawy lub do wypasu kóz i owiec). Mimo wszechobecnej cywilizacji, w niektórych częściach dawnej Mezopotamii nadal można spotkać wysepki dzikiej przyrody. Na terenach wilgotnych można spotkać także różne gatunki dębów, drzew pistacjowych i krzewów z rodziny różowatych. Na dzikich terenach dorzecza Eufratu rosną także niektóre gatunki roślin zbożowych, m.in. pszenica jednoziarnista, pszenica emersyjna, żyto i owies.

Z dala od ludzkich siedzib zachowała się również bogata fauna. Drapieżniki takie jak syryjskie niedźwiedzie brunatne, wilki, szakale, lisy, lwy i lamparty występują w tym regionie szczególnie licznie, dlatego podróżni mają powody, by obawiać się o swoje bezpieczeństwo w dzikich lasach Eufratu.

Informacje ogólne

• Kraje w dorzeczu: Syria, Turcja, Irak, Jordania, Arabia Saudyjska.
• Główne miasta: Deir ez-Zor (Syria), Ramadi, Samawah (Irak).
• Źródła: u zbiegu rzek Karasu i Murat.
• Dopływy: Tohma, Goksu, Balih, Kabur.
• Zbiorniki wodne: El-Asad (Syria).
• Uchodzi do rzeki Tygrys, tworząc rzekę Szatt el-Arab. Zasilana jest przez śnieg i deszcz.
• Długość: 2 780 km.
• Powierzchnia dorzecza: 765 800 km2.
• Średni wypływ: w mieście Hit (gdzie rozpoczyna się żegluga), 840 m3/s, poniżej spada do 300-400 m3/s.
• Maksymalny przepływ wody: 2 514 m3/sek.
• Minimalny przepływ wody: 58 m3/s.

Klimat i pogoda

• Tropikalny i podzwrotnikowy.
• Średnie roczne opady: W Syrii wynoszą około 600-900 mm na północy i do 500 mm w głębi lądu. Na terytorium Turcji wynosi około 700 mm.

Gospodarka

• Rzeka wykorzystywana jest do nawadniania pól i wytwarzania energii elektrycznej.
• Przemysł: żegluga i stocznie.
• Rybołówstwo.

Atrakcje

• Ruiny starożytnych miast (Babilon, Ur, Mari).

• Turcja

  • Gaziantep: Muzeum w Ziugma (starożytny ośrodek z zabytkami, rzeźbami i mozaikami), Jaskinia Sharqli (gdzie znaleziono narzędzia datowane na 60 r. p.n.e.).

• Syria

  • Aleppo: Cytadela Aleppo (XII w., zbudowana na miejscu starożytnego akropolu), meczet al-Jami al-Kabir („Wielki Meczet”, 1090 r.), meczet Jami Qikan (XIII w.), kościół Kalb-Lawzi. Muzeum Archeologiczne w Aleppo. Stare Miasto w Aleppo zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1986 roku.
  • Deir ez-Zor: Centrum Kultury Arabskiej, Muzeum Miejskie oraz most wiszący Deir ez-Zor.

• Irak

  • Ramadi: Centralny Meczet: Kerbela: starożytne meczety i około 20 starożytnych madras.

Ciekawostki

• Tygrys i Eufrat płynęły niegdyś równolegle do siebie, a ich trasa kończyła się w Zatoce Perskiej. Jednak w pierwszym tysiącleciu p.n.e. ich bieg się zmienił, a strumienie połączyły się, tworząc Szatt el Arab.
• W Starym Testamencie Biblii Eufrat określany jest jako „Prat” i przypisywany jest czterem rzekom, które wypływały z ogrodu Eden i były ramionami jednego strumienia, który służył do nawadniania ziem raju. Później rzeka ta jest kilkakrotnie wspominana w przypowieściach Starego Testamentu.
• Niektóre proroctwa Mahometa są interpretowane jako aluzja do niezliczonych skarbów, które zostaną ujawnione ludzkości, gdy pewnego dnia Eufrat wyschnie. „Eufrat ujawnia swoje skarby. Ten, kto je widzi, nie może wziąć żadnego z nich” – tak powiedział wielki prorok, ale nikt nie wie na pewno, czy miał na myśli złoto, czy coś znacznie cenniejszego.
• Naukowcy sugerują, że jedna z przyczyn narodzin wielkich i bogatych cywilizacji starożytnych nad brzegami rzek Tygrys i Eufrat jest dość prosta: Mezopotamia ma bardzo korzystne dla życia warunki klimatyczne.
• W 2007 roku iracki rybak złowił w Eufracie dwumetrowego żarłacza białego. W poszukiwaniu pożywienia drapieżniki pływają kilkaset kilometrów od Zatoki Perskiej do Bagdadu, zarówno po Eufracie, jak i Tygrysie.