Biegun Południowy jest jednym z najbardziej atrakcyjnych miejsc do badań astronomicznych ze względu na położenie na biegunie południowym, niską wilgotność i przejrzystość atmosfery.
Na zdjęciu widać amerykańską stację naukową Amundsen-Scott. Kompleksy astronomiczne z boku głównego budynku: South Pole Telescope (SPT) i Obserwatorium Martina A. Pomeranza (ang. Pomerantza (IARO).
Kto jako pierwszy dotarł na biegun południowy?
W grudniu 2011 roku świat obchodził sto lat od momentu, gdy człowiek po raz pierwszy dotarł na Biegun Południowy. Miało to miejsce 14 grudnia 1911 roku, a kierował nim Norweg Roald Amundsen (1872-1928). Brytyjczyk Robert Scott (1868-1912) poprowadził swoich towarzyszy na biegun 17 stycznia 1912 roku. Znalazł tam namiot swojego rywala Amundsena i list z prośbą, by w razie zaginięcia wyprawy przekazał królowi Norwegii informację o zdobyciu bieguna. Tak się jednak złożyło, że w drodze powrotnej oddział Scotta został zabity.
Południowy biegun geograficzny, magnetyczny i ceremonialny planety Ziemia
Geograficzny biegun południowy Ziemi znajduje się na Płaskowyżu Polarnym na Antarktydzie, 480 km na południe od szelfu lodowego Rossa. Płaskowyż jest pokrywą lodową o płaskiej topografii. Zarówno geograficzne, jak i „ceremonialne” znaki biegunowe znajdują się w pobliżu amerykańskiej stacji badawczej Amundsen-Scott. Co roku te pierwsze są korygowane.
Bieguny Ziemi nie są czymś stałym, poruszają się po krzywej tzw. swobodnego ruchu kuli ziemskiej o okresie 1,2 roku oraz „ruchu rocznego” (termin) związanego z ruchem węzłów odśrodkowych w skorupie ziemskiej. Punkt geograficznego bieguna południowego jest przesuwany co roku 1 stycznia, a na prętach nad nim umieszczana jest tabliczka, podająca dokładną szerokość geograficzną bieguna w tym momencie. Biegun nie ma długości geograficznej, gdyż zbiegają się tam wszystkie południki. Mniej więcej w odległości 200 m znajduje się symboliczny „ceremonialny” biegun południowy, jego uroczyste wcielenie, że tak powiem, dla fotografów i turystów: drewniany słup z wierzchołkiem w postaci metalowej, gładkiej kuli, otoczony flagami 12 państw badających Antarktydę. Trzecią hipostazą bieguna południowego jest biegun magnetyczny. Jest to punkt, w którym pole magnetyczne Ziemi jest ustalone pod ścisłym kątem 90° do powierzchni. Występuje tu pewien logiczny paradoks. Igła kompasu ma dwa końce, niebieski i czerwony – zwane odpowiednio „biegunami” północnym i południowym. Zgodnie z prawami fizyki bieguny się przyciągają, więc niebieska strzałka wskazuje południe, a czerwona północ. Wymyśla się na ten temat niezliczone zagadki (nawiasem mówiąc, obecnie magnetyczny biegun południowy znajduje się na skraju Antarktydy). I aby uniknąć zamieszania przyjęło się: północny biegun geograficzny (i magnetyczny też) znajduje się w Oceanie Arktycznym, a południowy w Antarktyce, i na nim – punkt. Istnieją też bieguny geomagnetyczne, które nie pokrywają się z biegunami magnetycznymi – tam, gdzie oś dipola magnetycznego przecina powierzchnię Ziemi.
Stacja Bieguna Południowego Amundsen-Scott
Stacja naukowa najbliżej geograficznego bieguna południowego – amerykańskiego, nosi nazwę „Amundsen-Scott”. 18 marynarzy wojskowych w ramach programu Międzynarodowego Roku Geofizycznego wylądowało na Płaskowyżu Polarnym w październiku 1956 roku, zbudowali i wyposażyli stację w grubej warstwie śniegu i lodu, materiałem budowlanym było drewno. Pierwsze zimowanie tam miało miejsce w 1957 r. Już wtedy doświadczyli bieguna północnego: temperatura spadła do -74°С. 4 stycznia 1958 roku żeglarzy zastąpiła Brytyjska Ekspedycja Transantarktyczna Wspólnoty Narodów, której przewodził Edmund Hillary. Była to pierwsza wyprawa na Antarktydę z użyciem samochodów i trzecia, która dotarła na biegun drogą lądową, po Amundsenie i Scotcie. W 1975 r. stacja („Stary Biegun”) została opuszczona przez ludzi: straciła swoją przydatność, a poza tym lód na Płaskowyżu Polarnym przesuwał się: pierwsza stacja znajdowała się dokładnie na biegunie południowym, a w 2006 r. (obecnie przykryta śniegiem) była od niego oddalona o 100 km. Druga stacja miała kształt kopuły. Do 2003 roku jej wyposażenie stało się przestarzałe, a kopuła znalazła się kilka metrów poniżej poziomu śniegu. Trzecia modyfikacja stacji rozpoczęła pełną działalność w 2008 roku, została zaprojektowana na 45-50 lat pracy. Główne elementy jej zaplecza badawczego to 11-metrowy talerz do obserwacji i przewidywania burz niebieskich i kosmicznych, 10-metrowy teleskop oraz wiertło sięgające 2,5 km głębokości do badań neutrin.
W sile wiecznego zimna, małej wilgotności i niskiego ciśnienia atmosferycznego polarnicy wykonują swoją pracę najlepiej jak potrafią. Do wszystkich trudności, jakie napotyka się na biegunie, dochodzą jeszcze bariery psychiczne – trudne warunki ograniczonej przestrzeni, nieuniknione trudności dnia codziennego, rozłąka z domem, praca zmianowa na stacji wpływają na samopoczucie. Latem przebywa tu do 200 osób, a zimą ok. 50 – są to pracownicy obsługi technicznej i kilku naukowców kontrolujących zachowane instrumenty i urządzenia.
Informacje ogólne
- Punkt, w którym wyimaginowana oś obrotu Ziemi przecina się z jej powierzchnią na półkuli południowej. Znajduje się w Antarktyce na Płaskowyżu Polarnym.
- Najbliższa geograficznie stacja naukowa na biegunie południowym: Amundsen-Scott (USA), założona w 1956 r.
- Najbliższe międzynarodowe lotnisko: Christchurch (Nowa Zelandia, Wyspa Południowa).
- Wysokość Polar Plateau: 2500-3000 m n.p.m.
- Grubość pokrywy lodowej Polar Plateau: 1500-3000 m.
- Grubość lodu na biegunie południowym: 2840 m.
Klimat i pogoda
- Antarktyczny, polarny, surowy.
- Temperatury na biegunie południowym wahają się od -60°C do -80°C zimą i od -20°C do -40°C latem.
- Średnia temperatura na stacji Amundsen-Scott w grudniu: -28°C.
- Średnia temperatura w lipcu: -58°C.
- Średnia roczna suma opadów: 150 mm.
- Średnia prędkość wiatru: 5,5 m/s, z porywami do 27 m/s.
Gospodarka
- Prowadzone są badania w zakresie glacjologii, geofizyki, meteorologii, fizyki górnych warstw atmosfery, astronomii, astrofizyki, badań biomedycznych. Większość naukowców pracuje w dziedzinie astronomii niskich częstotliwości.
- Turystyka: Stacja Amundsen-Scott przyjmuje do 150 turystów zimą i do 50 latem.
Atrakcje
- Uroczysty Biegun Południowy.
- Stacja polarna USA Amundsen-Scott, posiada kolekcję wskazówek z bieguna ceremonialnego.
Zabawne fakty
- Samolotem pierwszy amerykański pilot wojskowy Richard Baird dotarł na Biegun Południowy 29 listopada 1928 roku.
- Słynny rosyjski podróżnik Fedor Konyukhov osiągnął geograficzny biegun południowy w styczniu 1996 roku samotnie, na nartach.
- Na stacji Amundsen-Scott działa obserwatorium neutrin IceCube, wykorzystujące 1km3 lodu na głębokości od 1450 do 2450m. Rozciągnięte są tam „nitki”, każda z 60 detektorami optycznymi (fotopowielacze). System rejestruje promieniowanie Czerenkowa wysokoenergetycznych mionów przemieszczających się przez kolumnę lodu. P.A. Czerenkow (1904-1990) był radzieckim fizykiem i laureatem Nagrody Nobla (wraz z I.E. Tammem i I.M. Frankiem; 1958).
- Na radzieckiej antarktycznej stacji śródlądowej Wostok 21 lipca 1983 r. zanotowano najniższą na Ziemi temperaturę powietrza w całej historii obserwacji meteorologicznych: -89,2°С.
