Altiplano (Andy)

Altiplano to obniżenie pomiędzy pasmami górskimi Kordyliery Zachodniej i Kordyliery Wschodniej w Andach Środkowych w zachodniej części kontynentu południowoamerykańskiego, rozległy płaskowyż wyżynny położony na terenie państw Peru, Boliwii, Chile i Argentyny. Rozciąga się wydłużonym, długim pasem o niewielkim stopniowym nachyleniu z północnego zachodu na południowy wschód, od południowego Peru do północnej Argentyny. Największą powierzchnię płaskowyżu zajmuje Boliwia.

Geografia

Altiplano to drugi na świecie (po Płaskowyżu Tybetańskim) pod względem powierzchni (ok. 100 tys. km2) płaskowyż górski, położony w swej głównej części na wysokości 3300-3800 m n.p.m. (dla porównania Płaskowyż Tybetański ma średnią wysokość 4 877 m n.p.m.) ) Na Altiplano znajduje się najwyżej położone żeglowne jezioro na świecie – Jezioro Titicaca; jest to drugie co do wielkości jezioro kontynentu (jego powierzchnia wynosi 8300 km2, średnia głębokość 140-180 m, maksymalna głębokość ponad 281 m) po jeziorze Maracaibo, które niekiedy kwalifikuje się jako zatoka morska, a wtedy Titicaca zajmuje pierwsze miejsce. A saliny Uyuni, największe na świecie, poza swoją wielkością (powierzchnia 10 588 km2) i dużymi zasobami soli (ok. 10 mld ton), słyną z hipnotyzującego, naprawdę niepowtarzalnego piękna krajobrazu. Latem (Altiplano należy do półkuli południowej), w porze deszczowej od grudnia do lutego, gruba warstwa soli o wysokości do 8 m pokrywa się cienką warstwą wody i Uyuni staje się ogromnym naturalnym lustrem, w którym niebo odbija się w przeszywającym błękicie i nad którym dryfują rzadkie i niewielkie chmury.

Altiplano powstało w wyniku zderzenia płyt południowoamerykańskiej i pacyficznej w kenozoiku (początek 66 mln lat temu, a koniec 23,03 mln lat temu) i ukształtowało się w obecnej postaci w plejstocenie około 10 mln lat temu. Pasmo Kordylierów Zachodnich w Andach Środkowych przylega od zachodu do Altiplano, a strefa wulkaniczna osiąga szczyty powyżej 6000 m n.p.m. Większość z tych wulkanów jest „uśpiona”, ale od czasu do czasu emitują one gazy siarkowe. Na wschodzie znajduje się Kordyliera Wschodnia. Jej najwyższą częścią jest Cordillera Real, w której (na północnym wschodzie) znajdują się pokryte lodowcami wulkany Iliampu (6368 m), Waina Potosi (6088 m), Ankouma (6427 m) i Iliamani (6438 do 6462 m). Oglądane z Altiplano pasma górskie obu Kordylierów działają jak potężne ściany osłaniające płaskowyż przed wiatrami i cyklonami oceanów Spokojnego i Atlantyckiego. Proces tektoniczny jednak wciąż trwa i widać to wizualnie w pobliżu granic Boliwii z Chile i Argentyną. Znajdują się tam ciągi kraterów wulkanicznych z wrzącą lawą, otoczone bulgoczącymi jeziorami błotnymi i gejzerami.

Topografia Altiplano określona jest głównie przez szereg zagłębień wypełnionych skałami osadowymi wymywanymi przez opady z obu Kordylierów. Najbardziej nisko położona część płaskowyżu, kamienista i jałowa, przylega do Kordyliery Wschodniej. Ponad 300 rzek wpływa do Titicaca z lodowców Kordylierów otaczających płaskowyż, ale tylko jedna, Desaguadero, wypływa. Kiedy zaczyna płynąć, rzeka jest szeroka i żeglowna, a jej woda jest świeża. Choć temperatura wody w Desaguadero nigdy nie przekracza +10°C, mocno paruje. Rzeka nieubłaganie staje się płytsza, eroduje warstwy soli przylegające do jej brzegów i stopniowo staje się coraz bardziej słona, a jako taka jest jedyną rzeką na świecie. Desaguadero uchodzi do śródlądowego, słonego jeziora Poopo, którego powierzchnia jest zmienna, średnio wynosi około 1340 km2. Jeziora Titicaca i Poopo mają swoje początki w dużym zbiorniku wodnym, historycznie znanym jako Ballivian. Z czasem oddzieliło się od niego jezioro Minchin. Jeziora te miały głębokość do 100 m i około półtora miliona lat temu pokrywały większość płaskowyżu. Na miejscu jeziora Minchin powstały solonchaki Uyuni i Koipasa (ok. 3.680 m n.p.m., powierzchnia 2.218 km2).

Klimat Altiplano charakteryzuje się gwałtownymi wahaniami temperatur dobowych, od +30°C w ciągu dnia do 0°C w nocy. Opady są niewielkie na zachodzie płaskowyżu, maksymalnie do 150 mm rocznie, nad Titicaca sięgają 800 mm rocznie, na południu nie więcej niż 300 mm. Powietrze nad płaskowyżem jest bardzo rozrzedzone, a słońce wydaje się tu oślepiająco jasne.

Natura

Wyżyna Altiplano sprawia wrażenie obszaru dziewiczego, nietkniętego przez cywilizację. Ale są też inne miejsca na Altiplano, gdzie życie kwitnie.

W rzeczywistości duża część tego wysokiego płaskowyżu jest sucha i dlatego jest to pustynia nie do zamieszkania, rozwiewana przez wszystkie wiatry. Rosną tu głównie odporne na suszę trawy i krzewy, a drzew prawie nie ma, z wyjątkiem pogórza, które właściwie nie należy do płaskowyżu. Faunę reprezentują szynszyle, lisy i zwierzęta kopytne: lamy, alpaki, pochodzące od miniaturowych garbatych wielbłądów vicuña. Na słonych bagnach żyją i rozmnażają się znaczące kolonie trzech gatunków flamingów – chilijskiego, andyjskiego i jakubowego. Największe populacje tych wdzięcznych ptaków o delikatnym różowym upierzeniu na Altiplano występują wzdłuż brzegów słonego jeziora Laguna Colorado, na południu, gdzie obficie występują czerwonobrązowe algi, szczególnie ulubione przez flamingi.

Historia

Płaskowyż Altiplano zamieszkują głównie Indianie Aymara i Quechua, których przodkowie przybyli tu około 10 000 lat temu. To właśnie tutaj, na terenie dzisiejszego Peru i Boliwii, podobno poznali wartość bulw dzikich ziemniaków. Było to, bez przesady, doniosłe wydarzenie dla naszej planety, jakieś siedem lub dziewięć tysięcy lat temu. Indianie nie tylko gotowali i piekli pożywne bulwy, ale także czcili samą roślinę, uważając ją za dar od bogów. Ziemniak został po raz pierwszy przedstawiony Europejczykom przez hiszpańskiego księdza i wojownika Pedro Cieza de León, geografa i historyka hiszpańskiego podboju Ameryki Południowej w 1551 r., natomiast Antoine-Auguste Parmantier, francuski agronom z XVIII w., udowodnił wartość biologiczną „mielonego jabłka”.

Najbardziej nadająca się do zamieszkania część płaskowyżu znajduje się między Uyuni a Titicaca. W czasach Imperium Inków (XI-XVI w.) kraina ta kwitła i nosiła nazwę Kolasuyu. Na wschód od jeziora Titicaca, w jeszcze wcześniejszych, prekolumbijskich czasach, jak mówią, istniała cywilizacja miasta Tiahuanaco. Według danych archeologicznych umieszczono ją w 1500 r. p.n.e. W II-IX w. Tiwanaku było największym miastem Andów Środkowych i stolicą państwa Puquina, w którym mieszkało ok. 40 tys. ludzi i wokół którego istniały doskonałe jak na swoje czasy rozgałęzione struktury irygacyjne. Około 1180 roku mieszkańcy Tiwanaku opuścili miasto po tym, jak zostało ono opanowane przez Indian Aymara (Stawka). Inkowie wierzyli, że ich pierwszy główny władca, Manco Capac, pochodził z Tiwanaku.

Nazwę Altiplano, co po hiszpańsku znaczy po prostu Wysoka Równina, nadali jej konkwistadorzy w połowie XVI w. Jako pierwsi eksploatowali tu bogate złoża srebra, choć początkowo szukali oczywiście złota. Jednak srebra było tak dużo i tak czystego, że według ówczesnych relacji mennica hiszpańska pracowała tylko na nim. Srebra, jak również cyny, szczególnie dużo było na górze Potosi (4748 m n.p.m.) w Boliwii, której lokalna hiszpańska nazwa brzmiała Sierra Rico (Bogata Góra), a indiańska Putun Si (Góra Narodzin lub Dawania). Według oficjalnych statystyk w latach 1556-1783 kopalnie Potosi wyprodukowały 45 tys. ton czystego srebra, co stanowiło dokładnie połowę całej produkcji srebra na świecie. Obecnie srebro w Potosi jest wydobywane tylko przez małe prywatne grupy górników: prawie tu zniknęło. Altiplano jako całość jest nadal miejscem wydobycia srebra i innych metali szlachetnych. Uyuni posiada ogromne rezerwy chlorku litu. Na nizinach płaskowyżu zbadano i zaczyna się eksploatować duże złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Z tymi zasobami naturalnymi Boliwia wiąże dziś swoje główne nadzieje i plany rozwoju gospodarczego kraju.

Informacje ogólne

• Zachodnia część Płaskowyżu Środkowo-Andyjskiego.
• Największe miasto: La Paz (Boliwia) z liczbą mieszkańców 887 512 (2009).
• Inne miasta: Puno, Oruro, Potosí, Cuzco.
• Waluta: boliwijska Bolivano, peruwiańska Nowa Sól, chilijskie Peso, argentyńskie Peso.
• Języki: językiem urzędowym jest hiszpański, używa się 36 języków tubylczych.
• Skład etniczny: ludność rdzenna, a na terenach miejskich potomkowie białych emigrantów z Hiszpanii.
• Rzeka: Desaguadero.
• Najbliższe lotnisko: El Alto w La Paz (międzynarodowe).
• Powierzchnia: około 100 000 km2.
• Długość: od 809 do 965 km.
• Maksymalna szerokość: 129 km.
• Średnia wysokość nad poziomem morza: 3.650 m.
• Najwyższy punkt w pobliżu płaskowyżu: wulkan Ilyimani (6462 m) w pasie wulkanicznym Kordyliery Wschodniej.

Klimat i pogoda

• Wysokogórski, ostro kontynentalny.
• Średnia roczna temperatura wynosi od +6°C do +12°C.
• Średnia roczna suma opadów waha się od 150 mm na zachodzie do 800 mm na północy.

Gospodarka

• Surowce mineralne: złoża litu, srebra, cyny, ołowiu, cynku, wolframu, miedzi, ropy naftowej, gazu ziemnego i soli kuchennej.
• Przemysł wydobywczy i przetwórczy rud.
• Rolnictwo: hodowla lam i alpak oraz wykorzystanie ich jako zwierząt jucznych. W pobliżu jeziora Titicaca uprawa kukurydzy i pszenicy.
• Usługi: turystyka.

Atrakcje

• Jezioro Titicaca.
• Jezioro Poopo.
• Słone bagno Uyuni.
• Jezioro Laguna Colorado.
• Miasto Potosí: „barrios mitayos”, wioski górnicze – wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, oraz hiszpańska barokowa architektura kolonialna: budynki publiczne, rezydencje, 36 kościołów, z których większość jest obecnie muzeami.
• Ruiny Tiwanaku.
• Parki narodowe Lauca, Isluga, Copaquilla, Zapahuira, Pan de Azúcar, Los Flamencos, Nevado de los Cruces oraz rezerwat Eduardo Avaroa.
• „Cmentarzysko parowozów”, 3 km od Uyuni (parowozy wyprodukowane przed połową lat 50-tych, pozostałe po wydobyciu niektórych kopalni na Altiplano).

Zabawne fakty

• Boliwia jest etnicznie najbardziej „amerindiańskim” krajem Ameryki Łacińskiej. Większość jej rdzennej ludności mieszka na Altiplano.
• Słone bagno Uyuni, dzięki swojej dużej powierzchni i idealnie gładkiej powierzchni odbijającej światło, gdy jest pokryte warstwą wody, braku chmur nad nim przez większość roku i cienkiej atmosferze, jest wykorzystywane w technologii kosmicznej jako naturalne narzędzie, idealne do testowania i dostrajania urządzeń optycznych na orbitujących satelitach Ziemi.
• Tutejsza wełna z alpaki jest puszysta, miękka i doskonale zatrzymuje ciepło. Uważana jest za najdelikatniejszą wełnę na świecie i jest wykorzystywana w różnych produktach Altiplano.
• Jezioro Titicaca ma 36 wysp, z których dwie – wyspa księżyca i wyspa słońca – są uważane przez miejscowych Indian za święte.
• W mieście El Alto w Boliwii na latarniach można znaleźć lalki ludzkich rozmiarów z napisem na szyi: „Złodziej zostanie stracony na miejscu”. Oczywiście nie ma w tym kraju oficjalnego prawa linczu, ale nie warto próbować sprawdzać, czy to prawda, czy nie, Indianie Aymara są surowi i twardo dotrzymują słowa. Swoją drogą, zdecydowanie nie lubią, gdy nazywa się ich Indianami.
• W pobliżu słonego bagna w Uyuni znajduje się nietypowy hotel o nazwie Luna Salada.
  Nie tylko ściany hotelu zawierają bloki soli wydobywanej w Uyuni, ale także podłogę, sufit i meble w pokojach. Przebywanie w takich pomieszczeniach ma korzystny wpływ na narządy oddechowe, naczynia i stawy organizmu człowieka. Można się tu wyleczyć, ale trzeba znać swoją indywidualną miarę, a wybierając się do tego lub innego podobnego hotelu, trzeba uzyskać zalecenie lekarza.
• Boliwijskie miasto Oruro, nazwane tak na cześć rdzennej ludności Oru, słynie w całej Ameryce Łacińskiej z karnawału Diablada, odbywającego się w ostatnim tygodniu przed Wielkim Postem. Karnawał trwa trzy dni i trzy noce, z co najmniej 20 godzinami głównej akcji. Pierwotnie ten tajemniczy festiwal poświęcony był Pachamamie, Matce Ziemi, oraz górskiemu bogu zwanemu Tio Supai, panu ciemnych sił. W XVII wieku tym „dzikim orgiom” nadano na życzenie Hiszpanów bardziej pobożny wygląd. W 1789 roku w jednej z kopalni srebra w Oruro znaleziono fresk przedstawiający Matkę Boską, a karnawał został poświęcony Dziewicy z Candelarii, czyli Dziewicy z Kopalni. Od tego czasu w karnawale pojawiają się dwa misteria – jedno o historii podboju, a drugie o zwycięstwie Archanioła Michała nad diabłem. A obok nich szaleje element popularny: tańce i śpiewy mieszkańców miasta w groteskowych strojach przedstawiających ludzkie przywary. W 2001 roku UNESCO uznało karnawał za „ustno-wizualny skarb ludzkości”.
• Według legendy, w kalendarzu inkaskim zapisano czas potrzebny na ugotowanie ziemniaków. Wynosił on około jednej godziny.