Pensylwania (Stan)

Pensylwania jest jednym z pierwszych trzynastu stanów Unii Północnoamerykańskiej. Historycznie rzecz biorąc, stan ten wyznaczał niegdyś odrębne stany: wolne stany północno-wschodnie, które utworzyły Nową Anglię i niewolnicze południe Stanów Zjednoczonych. Geograficznie stan ten stanowi naturalną granicę między wybrzeżem Atlantyku a regionem Wielkich Jezior.

Historia

Przez wieki region ten zamieszkiwały plemiona Indian Delaware (Lenni-Lenape), Susquehannock, Iroquois, Erie i Shawnee. Ziemie te były przez pewien czas ukryte przed nieproszonymi gośćmi z Europy. Najprawdopodobniej pierwszym Europejczykiem, który znalazł się na terenie przyszłej Pensylwanii był włoski nawigator Giovanni da Verrazzano (1485-1528), który w 1524 roku zbadał wschodnie wybrzeże Ameryki Północnej. Na początku XVII wieku wybuchł już spór między Anglią, która uważała, że jest to część jej kolonii Wirginii, a Holandią, której poddani założyli tu pierwsze osady w latach dwudziestych XVI wieku, które służyły jako punkty handlowe dla Kompanii Zachodnioindyjskiej. W latach trzydziestych XVI wieku do sporu dołączyła Szwecja: szef kolonii New Holland należącej do Kompanii Zachodnioindyjskiej, Peter Minhoit (1589-1638), pokłócił się z jej przywódcami w 1631 roku i zorganizował alternatywną kolonię New Sweden, właśnie na obszarze dzisiejszych stanów New Jersey, Delaware i Pensylwania. Sporne terytorium najpierw znalazło się w posiadaniu Holendrów, a w 1664 r. zostało ostatecznie przekazane Anglii, podobnie jak inne holenderskie posiadłości.

Kiedy brytyjski filozof religijny William Penn (1644-1718) wylądował tutaj, nie miał pojęcia, jak bogata była ta ziemia. Penn odziedziczył swoje roszczenia do tego terytorium: po śmierci ojca, angielskiego admirała, odziedziczył między innymi 16 000 funtów długu wobec państwa. Aby spłacić królewski dług wobec admirała, 4 marca 1681 r. angielski król Karol II (1630-1685) przekazał swojemu synowi część ziem kolonialnych w Ameryce Północnej. Później okazało się, że przez terytorium kolonii przebiega jedno z największych na świecie zagłębi węglowych – basen Appalachów. A z osadami pensylwańskimi (górny karbon) związana jest główna przemysłowa pojemność węglowa: ponad 75 pokładów węgla o wydajności roboczej liczy się w warstwach pensylwańskich (360-1670 m). W XX w. Pensylwania znajdzie się w grupie liderów pod względem liczby kopalń węgla, których było wówczas ponad 750. Jej kopalnie „Robena” (uruchomiona na początku lat 40., 2,1 mln ton) i „Maple Creek” (uruchomiona w 1959 r., 2 mln ton) staną się jednymi z największych w kraju. Nie trzeba było długo czekać, aby nowy właściciel zdecydował się nazwać kolonię imieniem swojego ojca: Penn Sylvania, co po łacinie oznacza „Penn’s Land and Forests” lub, dokładniej, „Penn’s Wooded Land”. System górski Appalachów biegnie z północnego wschodu na południowy zachód, schodząc do wybrzeża w postaci kilku zalesionych płaskowyżów (Piedmont, Alleeney) i równin. Jedna z potężnych rzek tego wybrzeża Ameryki, Delaware, tworzy wschodnią granicę prowincji. Południowa została wytyczona w latach 1763-1767 przez angielskich astronomów i geodetów Charlesa Masona (1728-1786) i Jeremiaha Dixona (1733-1779): linia Masona-Dixona zakończyła konflikty terytorialne między kolonistami z Pensylwanii, Maryland, Delaware i Wirginii Zachodniej. Penn, zwolennik kwakryzmu, głosił tolerancję religijną, równość (stan jako pierwszy uchwalił prawo uwalniające niewolników już w 1790 r.) i niechęć do przemocy. Będąc biznesmenem, starał się jednak nadać swoim koloniom wysoki ton, zapisując te postawy w konstytucji prowincji, humanitarnym kodeksie karnym i strukturze rządu.

W XVIII wieku Pensylwania stała się schronieniem dla Europejczyków, którzy nie zgadzali się z doktrynami religijnymi i politycznymi swoich rządów. Niemcy, Szkoci i Irlandczycy dołączyli do grona mieszkańców kolonii, a Holendrzy mieszkali tu od czasów Nowej Holandii. Pensylwania stała się jednym z niewielu stanów, w których oprócz oficjalnego języka angielskiego uznawano drugi język, tak zwany „Pennsylvania Dutch”. Penn, humanista z przekonania, zawarł jedyny w historii, według słów Voltaire’a (1694-1778), „traktat między Indianami i chrześcijanami, który nigdy nie został złamany”, sojusz z ludem Leni-Lenape. Następcy Pena złamali jego przymierza podczas wojny francusko-indiańskiej (1754-1763). Po jej zakończeniu niezadowolenie Indian osiągnęło kulminację w „Buncie Pontiaca”, nazwanym tak na cześć wodza Ottawa, który stanął na jego czele. Podczas jego tłumienia Europejczycy nie gardzili niczym. W rzeczywistości był to pierwszy raz, kiedy użyto broni bakteriologicznej: koce zainfekowane ospą zostały dostarczone Indianom w celu wywołania epidemii. Następnie Pensylwania stała się polem bitwy wojny secesyjnej (wojna Północy i Południa 1861-1865): tutaj, pod Gettysburgiem (1-3 lipca 1863 r.), miała miejsce bitwa, która jest uważana za punkt zwrotny w rozwoju wydarzeń. Co więcej, to właśnie Pensylwania dostarczała północnej armii wszystkiego, czego potrzebowała: od żywności po okręty wojenne budowane w lokalnych stoczniach. Tę samą rolę stan pełnił podczas II wojny światowej.

Penn jest uhonorowany jako jeden z „ojców założycieli stanu”: założył Filadelfię – „Miasto Braterskiej Miłości”. 4 lipca 1776 roku podpisano tu Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych. Mieszkańcy zostali wezwani do jej ogłoszenia poprzez bicie Dzwonu Wolności na dzwonnicy Independence Hall (obecnie jest to jeden z głównych symboli USA). Tutaj delegaci trzynastu pierwszych niepodległych stanów przyjęli konstytucję kraju, którą Commonwealth of Pennsylvania ratyfikowała 12 grudnia 1787 roku, stając się drugim po Delaware stanem Unii. Zanim przeniesiono się do Waszyngtonu, była to siedziba rządu federalnego Stanów Zjednoczonych.

XIX wiek stał się czasem konsolidacji pozycji politycznych i erą „gorączki naftowej Pensylwanii”, która rozpoczęła się w 1859 roku wraz z wywierceniem pierwszego odwiertu w Stanach Zjednoczonych w pobliżu miasta Titusville. Pod koniec wieku uwaga przemysłowców przeniosła się jednak na wydobycie węgla i rudy żelaza. Stanowy przemysł stalowy stał się podstawą do powstania potężnych dynastii finansowych. W tym samym czasie, co nie jest zaskoczeniem, silny stał się ruch robotniczy. W latach 70. lokalny przemysł energetyczny stał się bardzo silny. Jego sukces został jednak przyćmiony przez wypadek w elektrowni jądrowej Three Mile Island w pobliżu stolicy stanu Harrisburg. Wydarzenia z 28 marca 1979 r. są nadal najgorszymi w historii amerykańskiego przemysłu jądrowego i były najgorsze na świecie do czasu katastrof w Czarnobylu i Fukushimie. W latach 80. kryzys przemysłowy spowodowany malejącym popytem na węgiel przekształcił Pensylwanię z wiodącego stanu Pasa Przemysłowego USA w pogrążone w depresji gospodarczej terytorium Pasa Rdzy. Władze stanowe postawiły na rozwój innowacyjnej, zaawansowanej technologicznie produkcji, turystyki i usług. Chociaż zakłady stanu nadal produkują najlepsze w USA stale specjalne, sprzęt inżynieryjny (największa w kraju fabryka lokomotyw General Electric, miasto Erie) i transportowy (fabryka produkująca legendarne motocykle „Harley-Davidson”, miasto York).

Stanowy Narodowy Obszar Rekreacyjny w dolinie rzeki Delaware jest uważany za jedno z najlepszych miejsc w kraju do polowań, licencjonowanych polowań samych w sobie. W 2004 roku w stanie zalegalizowano hazard, co również przyciąga turystów z całego kraju. Nie wspominając o wspaniałych muzeach i wielu festiwalach muzycznych i artystycznych.

Informacje ogólne

• Oficjalna nazwa: Commonwealth of Pennsylvania.
• Data utworzenia: 12 grudnia 1787 r.
• Region: Nowa Anglia.
• Terytoria przygraniczne: wzdłuż jeziora Erie – granica z prowincją Ontario (Kanada), stany USA: Nowy Jork, New Jersey, Delaware, Maryland, Wirginia Zachodnia, Ohio.
• Podział administracyjno-terytorialny: 67 okręgów.
• Stolica: Harrisburg, 49 528 mieszkańców (2008) – według U.S. Census Bureau.
• Języki: angielski (de facto), „Pennsylvania Dutch”.
• Pochodzenie etniczne: Europejczycy (według pochodzenia etnicznego): Niemcy 28,5%, Irlandczycy 18,2%, Włosi 12,8%, Anglicy 8,5%, Polacy 7,2%; Afroamerykanie 11%; Latynosi 5,7%; Inni (Azjaci, Indianie, Eskimosi itp.) 8,1% (2010).
• Religie: około 95% chrześcijaństwo (katolicy 53%, protestanci około 40%, prawosławni 2%), 4% judaizm, 1% muzułmanie (2010).
• Waluta: dolar amerykański.
• Największe rzeki: Susquehanna, Delaware, Ohio (dopływ Missisipi).
• Największe jezioro: Erie.
• Pasmo górskie: Appalachy.
• Największe miasta: Filadelfia, Pittsburgh, Allentown.
• Najważniejsze lotnisko: Philadelphia International Airport.
• Powierzchnia: 119 283 km2.
• Ludność: 12 702 379 (2010).
• Gęstość zaludnienia: 106,5 osób/km2.
• Najwyższy punkt: Mount Davis (979 m n.p.m.).
• Około 3000 jezior i 1200 rzek.
• Na terenie stanu znajduje się 121 parków przyrody.
• Do 254 cm opadów śniegu rocznie w regionie jeziora Erie.
• Obecny PKB Pensylwanii jest porównywalny z PKB Indonezji.

Gospodarka

• PKB: 558,3 mld USD (sierpień 2011).
• Przemysł: górnictwo, chemikalia, farmaceutyki, przetwórstwo spożywcze, leśnictwo, elektryka i oprzyrządowanie, biotechnologia.
• Rolnictwo: produkcja roślinna (kukurydza, pszenica, owies, ziemniaki, winogrona, owoce), produkcja syropu klonowego, produkcja grzybów (pierwsze miejsce w USA), uprawa kwiatów, hodowla bydła (hodowla koni i bydła, produkcja mleczarska). Produkcja wina.
• Sektor usług: turystyka, bankowość, technologie informacyjne, handel.

Klimat i pogoda

• Kontynentalny. Wilgotny.
• Średnia temperatura w styczniu: -5ºС do 0ºС (w części centralnej), -4ºС do +4ºС (na południowym wschodzie).
• Średnia temperatura lipca: +17ºC do +30ºC (w centralnej części), +21ºC do +30ºC (na południowym wschodzie).
• Średnie roczne opady: 1041 mm, z opadami śniegu do 254 mm rocznie w zachodniej części stanu, w górach w pobliżu jeziora Erie. Latem i jesienią często występują cyklony tropikalne, przynoszące obfite opady deszczu. Tornada występują do 10 razy w roku.

Atrakcje

• Zabytki historyczne: Old Bedford Village (40 autentycznych budynków z epoki rozwoju regionu), Pennsylvania Dutch District, Intercourse Township (zachowane historyczne otoczenie);
• Pomniki przyrody: 80-kilometrowy Wielki Kanion Pensylwanii (głębokość do 300 m), wodospad Fallingwater;
• Parki narodowe: wojskowy Gettysburg – miejsce najważniejszej bitwy okresu walk o niepodległość (1863 r.), historyczny Eisenhower Park (dom i farma prezydenta), historyczny Steamtown (zawiera ogromną ekspozycję zabytkowych lokomotyw), historyczny Valley Forge – sanktuarium rewolucji amerykańskiej, Point State Park-Fountain (symboliczne źródło rzeki Ohio).
• Filadelfia: zabytki historyczne i architektoniczne: Pence Landing – miejsce lądowania „ojca miasta” Williama Penna i Penn Tower (szczyt budynku ratusza), Independence Hall i Liberty Bell Pavilion, budynki Customs House i Stock Exchange, First i Second U.S. Banks (XVIII-XIX w., obecnie znajduje się tu National Portrait Gallery), American Mint. Pennsylvania Academy of Art (1805), Uniwersytet (1855), Benjamin Franklin Institute and National Memorial, Narodowe Centrum Konstytucji, Elfret Alley – najstarsza ulica mieszkalna w całej Ameryce z budynkami w stylu kolonialnym (1720-1728), Longwood Gardens (od 1700).
• Muzea: Muzeum Morskie (krążownik „Olympia”, łódź podwodna „Beckun”, Lincoln „New Jersey”) Muzeum Rodina (największa kolekcja dzieł rzeźbiarza poza Francją), Filadelfijskie Muzeum Historii Atwater-Kent, Uniwersyteckie Muzeum Archeologii i Antropologii, Narodowe Muzeum Historii Żydów Amerykańskich. Filadelfijskie Muzeum Sztuki ze „Schodami Rocky’ego” i brązowym posągiem słynnego bohatera filmowego, Muzeum Domu Edgara Poe, Muzeum Mario Lanzy;
• Inne atrakcje: Fairmont Park (37 km2, jeden z największych parków miejskich na świecie), najwyższe drapacze chmur: lata 2000 – Comcast Centre, 297 m; lata 1980 – Wan Liberty Place, 288 m i Tu Liberty Place, 258 m, oraz City Hall, Masonic Temple, City Hall, Love Park, Academy of Natural History, Italian Market. Kimmel Centre for the Performing Arts. Pierwsze zoo w Stanach Zjednoczonych.

Zabawne fakty

• Pensylwania zrobiła wiele rzeczy po raz pierwszy, na większą skalę i lepiej niż ktokolwiek inny. Na przykład Filadelfia jest domem dla mennicy amerykańskiej, która jest największa na świecie. Jest także domem dla pierwszego zoo w Stanach Zjednoczonych. A w mieście Hershey powstała największa na świecie fabryka czekolady. Istnieją nawet ulice o słodkich nazwach: Chocolate Avenue, Cocoa Avenue.