Cieśnina Gibraltarska

Cieśnina Gibraltarska to wąska cieśnina położona między Afryką a Europą, łącząca Morze Śródziemne z Oceanem Atlantyckim. Cieśnina ma około 14 km szerokości i do 300 metrów głębokości. Jej długość wynosi około 60 km.

Cieśnina Gibraltarska odgrywa ważną rolę geopolityczną, ponieważ jest jedynym głównym przejściem między Morzem Śródziemnym a Oceanem Atlantyckim. Cieśnina jest również kluczowym miejscem kontroli szlaków morskich i handlowych między Europą a Afryką.

Cieśnina Gibraltarska jest również znana z bogatej bioróżnorodności i ekosystemów, ponieważ łączy różne cieki wodne z różnych regionów. Cieśnina jest domem dla wielu różnych gatunków zwierząt morskich, w tym wielorybów, delfinów, rekinów i wielu innych.

Geografia

Cieśnina Gibraltarska była znana już starożytnym marynarzom, ale wtedy uważano ją za prawdziwy geograficzny koniec ziemi i symboliczną granicę między światem ludzi a światem nieznanym. Niektórzy wierzyli, że jeśli ktoś się tu potknie, może spaść z Ziemi, przewracając się przez jej krawędź.

Ta cieśnina, która dała początek wielu mitom, oddziela Europę od Afryki i łączy Morze Śródziemne z Oceanem Atlantyckim. Po stronie europejskiej cieśnina leży na południowym krańcu Półwyspu Iberyjskiego, a po stronie afrykańskiej u jego północno-zachodnich brzegów. W najwęższym miejscu cieśnina ma zaledwie 14 km długości, dzięki czemu można zobaczyć jednocześnie oba brzegi kontynentów.

Nad Europą góruje monolityczna wapienna Skała Gibraltarska (426 m n.p.m.) w Hiszpanii, a nad Afryką – marokańskie góry Jebel Musa. Wzgórza te postrzegane były w starożytności jako „ostatnie punkty kontynentu”, a żeglarze kojarzyli samą cieśninę z przejściem między skałami. W ten sposób pojęcie „filarów” Gibraltaru było przekazywane kulturowo z ludzi na ludzi. Fenicjanie nazywali to miejsce „Filarami Melkarta” od imienia swojego boga – patrona żeglarstwa. Grecy nazwali je Filarami Herkulesa, wierząc, że ich bohater wyznaczył krawędzie oikumenu (części świata zbadanej przez ludzkość). Rzymianie nazwali skały Filarami Herkulesa. Legenda głosi, że na skraju cieśniny szczyty klifów wieńczyły dwa kolosalne posągi stojące na słupach – stąd słowo „filary”. Posągi te sygnalizowały przejście do świata nieznanego.

Historia

Współczesna nazwa pochodzi z około VIII wieku i wiąże się z imieniem wodza wojsk arabskich, które najechały w 711 roku, Tarika ibn Ziyada (670-720). Arabom przypisuje się zniszczenie legendarnych posągów. Zbudowali fortecę, którą nazwali na cześć swojego przywódcy „Mount Tariq”, co po arabsku oznacza „Jebel At-Tariq”. Z czasem nazwa ta została uproszczona do „Jibraltar”, od której znamy ją obecnie jako Gibraltar. Jest to obecnie nazwa cieśniny, góry i miasta.

Arabowie władali cieśniną do 1309 roku, kiedy to Hiszpanie na krótko ją oczyścili. Po klęsce Hiszpanów w 1333 roku twierdza ponownie dostała się w ręce Maurów. Hiszpanie nie byli w stanie zmienić tego stanu rzeczy aż do 1462 roku, a Europejczycy zostali zniewoleni: arabscy i berberyjscy (afrykańscy) piraci założyli port Tarifa i pobierali daninę od wszystkich, którzy przepłynęli przez cieśninę. Jedna z teorii mówi, że słowo „taryfa” pochodzi od nazwy miasta.
W 1469 roku małżeństwo Izabeli I Kastylijskiej (1451-1504) z Ferdynandem II Aragońskim (1452-1516) doprowadziło do zjednoczenia prowincji hiszpańskich w jedno państwo. Arabowie zostali stopniowo wyparci z Pirenejów, a pozostała ludność muzułmańska została przymusowo schrystianizowana. Królowa Izabela nadała miastu Gibraltar, które wyrosło wokół twierdzy, herb z symbolicznym wizerunkiem złotego klucza, zapisując potomkom, że mają utrzymać Gibraltar za wszelką cenę. Karol V (1500-1558) wypełnił wolę Izabeli i rzeczywiście przekształcił twierdzę Gibraltar w bastion nie do zdobycia, co pozwoliło Hiszpanom utrzymać ją do początku XVIII w. Uważa się, że od tego czasu w wielu językach używa się powiedzenia „niepokonany jak skała”, w którym „skała” odnosi się do tej właśnie twierdzy.

Biorąc pod uwagę znaczenie Gibraltaru dla Hiszpanów, istnieje jeszcze jedna wersja pochodzenia jego nazwy. Słowo to dzieli się na dwie części: „Heber”, czyli Iberia (przyszła Hiszpania) oraz „altar”, czyli „ołtarz”, „ołtarz”. Ten wariant nadaje inne znaczenie nazwie: „iberyjski (czyli hiszpański) ołtarz”.

Jednak w 1704 roku twierdza została zdobyta przez Anglików podczas wojny o sukcesję hiszpańską (1701-1714). Traktat w Utrechcie, podpisany w 1713 roku, scedował twierdzę Gibraltar na Wielką Brytanię. Czternaście razy Hiszpania próbowała odzyskać twierdzę, ale bezskutecznie. Najgłośniejszym zwycięstwem brytyjskim była bitwa z 1805 roku pod Przylądkiem Trafalgar, u wejścia do Cieśniny Gibraltarskiej. Admirał Horatio Nelson (1758-1805), który został śmiertelnie ranny w bitwie, poprowadził siły brytyjskie do zwycięstwa nad połączoną francusko-hiszpańską flotą Napoleona I (1769-1821).

O znaczeniu tego zwycięstwa dla Brytyjczyków świadczy wiele faktów: legendarny admirał jest pochowany w Opactwie Westminsterskim jako prawdziwy bohater narodu, a centralny plac Londynu nosi nazwę „Trafalgar Square”.

W wyniku tego odwiecznego sporu terytorialnego stosunki między Anglią a Hiszpanią wielokrotnie były napięte, a nawet zerwane. W 1985 roku weszło w życie porozumienie o równych prawach dla Gibraltarczyków w Hiszpanii i Hiszpanów w Gibraltarze, jednocześnie otwarto granicę między oboma państwami.

Brytyjczycy mają omen: dopóki Skała Gibraltarska zamieszkiwana jest przez rzadkie małpy Magota, panowanie Anglii w tym miejscu nie skończy się. Po tym, jak brytyjski premier Winston Churchill (1874-1965) zauważył niebezpieczny spadek populacji małp, ustanowiono stanowisko „oficera odpowiedzialnego za małpy”.

To właśnie z gibraltarskiej bazy lotniczej 8 listopada 1942 r. rozpoczęła się anglo-amerykańska operacja o nazwie Torch, czyli pochodnia, mająca na celu lądowanie na wybrzeżu Afryki Północnej. „Torch”. Prawdą jest, że nazistom udało się powstrzymać napaść.

Dzisiaj Brytyjczycy pozycjonują swoją bazę jako paneuropejską, którą po prostu utrzymuje Anglia. Mieści się w niej zachodnie ogniwo w łańcuchu śródziemnomorskich baz morskich NATO.

Stolica Państwa Skalistego – miasto Gibraltar, które wygląda jak typowy port śródziemnomorski, żyje mieszanką kultur: w architekturze budynków w stylu georgiańskim i wiktoriańskim przerywają się budynki z cechami wpływów hiszpańsko-portugalskich, genueńskich i mauretańskich, a ich język miejscowi ironicznie nazywają „spanglish”. Gibraltar jest strefą przybrzeżną. O brytyjskiej obecności przypominają jedynie nazwy ulic i różnych lokali, obfitość pubów, policjanci w angielskich mundurach i waluta – funt gibraltarski.

Po przeciwnej stronie brytyjskiego Gibraltaru znajduje się Maroko. Najbardziej znaczącą osadą w tej części kraju jest niewątpliwie Tanger. Miasto ma nie mniej niezwykłą historię niż jego sąsiedzi zza cieśniny. Przez pół wieku stanowiło ono międzynarodową strefę Tangeru. Jako terytorium o specjalnym statusie, w latach 1912-1956 było administrowane przez kilka państw europejskich (Francję, Hiszpanię i Wielką Brytanię). Jednak układ sił zmienił się w czasie II wojny światowej. Okupowana przez Niemców Francja nie mogła dłużej kontrolować swojej części Tangeru i została ona zajęta przez Hiszpanię. A pod koniec wojny arabska ludność „strefy” zaczynała przybierać na wadze i okazywała niezadowolenie z obecności Europejczyków.

Ostatecznie w 1956 roku Marokańczycy zaanektowali Tanger. Obecnie jest to duże miasto portowe, które zachowuje swoją autonomię i znaczenie strategiczne. Pozostaje najbardziej zeuropeizowanym miastem w kraju, w którym mieszkają na stałe Francuzi, Hiszpanie, Niemcy, Włosi, Brytyjczycy i inni Europejczycy (w tym niewielka enklawa rosyjskojęzyczna). Na panoramie miasta widoczne są nie tylko meczety, ale także kościoły katolickie, protestanckie (anglikańskie i luterańskie), synagogi i inne miejsca kultu.

W ciągu swojej historii Cieśnina Gibraltarska zamykała się i otwierała co najmniej 11 razy. Miało to miejsce np. 6 mln lat temu – zamknięcie cieśniny doprowadziło do wzrostu zasolenia Morza Śródziemnego i powstania 2-kilometrowej warstwy ewaporytów (produkt odparowania słonej wody). Około 5,3 mln lat temu cieśnina ponownie się otworzyła, pozwalając Morzu Śródziemnemu „ożyć”. Ruch płyt litosferycznych spowoduje ponowne zamknięcie cieśniny za kilka milionów lat.

Informacje ogólne

• Kraje: Hiszpania, Maroko i Gibraltar (Brytyjskie Terytorium Zamorskie).
• Krańce: Przylądek Trafalgar i Przylądek Carnero (Europa) oraz Przylądek Spartel i góra Jebel Musa (Afryka).
• Języki: Gibraltar – angielski (oraz Janito lub Llanito/Janito, andaluzyjski dialekt hiszpańskiego połączony z angielskim oraz elementami włoskiego, maltańskiego, arabskiego i hebrajskiego); Hiszpania – hiszpański; Maroko – marokański dialekt arabskiego i berberyjskiego.
• Skład etniczny: Gibraltar: Anglicy 27%, Hiszpanie 24%, Genueńczycy i inni Włosi ok. 20%, Portugalczycy 10%, Maltańczycy 8%, Żydzi 3%, inni (Marokańczycy, Francuzi, Austriacy, Chińczycy, Japończycy, Polacy, Duńczycy oraz nielegalni imigranci – Hindusi, Pakistańczycy) 8%. Ponad 83% ludności uważa się za Gibraltarczyków; Hiszpania: z przewagą Hiszpanów; Maroko: Marokańczycy (Arabowie i Berberowie) i Europejczycy (Francuzi, Hiszpanie, Portugalczycy).
• Religie: Gibraltar: katolicyzm – 70%, islam – 8%, anglikanizm – 8%, inne (m.in. judaizm, ateizm) – 11%; Hiszpania: głównie katolicyzm; Maroko: islam (sunnicki).
• Waluta: funt gibraltarski (Gibraltar), euro (Hiszpania), dirham marokański (Maroko).
• Najważniejsze porty to Gibraltar (Wielka Brytania), La Linea, Ceuta, Algeciras (Hiszpania), Tangier (Maroko).
• Porty lotnicze: Międzynarodowy port lotniczy Gibraltar (Gibraltar), Międzynarodowy port lotniczy Ibn Batuta (Tangier).
• Długość: 65 km.
• Szerokość: 14-44 km.
• Głębokość toru wodnego: do 338 m.
• Maksymalna głębokość: 1181 m.
• Średnia ilość napływających wód atlantyckich: 55 198 km3 rocznie.
• Średnia temperatura wody atlantyckiej: +17°C.
• Średnie zasolenie wody atlantyckiej: ponad 36%.
• Średnia ilość wypływającej wody śródziemnomorskiej: 51 886 km3 na rok.
• Średnia temperatura wody śródziemnomorskiej: +13,5°C.
• Średnie zasolenie wody śródziemnomorskiej: około 3%.
• Z Europy do Afryki kursują promy przez Cieśninę Gibraltarską (35 min).

Gospodarka

• Przemysł: stocznia marynarki wojennej, budowa i remont statków.
• Przemysł elektroenergetyczny.
• Sfera usług: turystyka, transport (żegluga), handel.

Klimat i pogoda

• Średnia temperatura w styczniu: +13°C.
• Średnia temperatura w lipcu: +24°С.
• Średnia roczna suma opadów: 767 mm.

Atrakcje

• Park Naturalny Zatoki Gibraltarskiej (Tarifa, Hiszpania); sztucznie wykonane tunele z różnych czasów w Skale Gibraltarskiej i platforma widokowa na niej; Jaskinia św. Michała (Gibraltar).
• Miasto Gibraltar: zamek mauretański (z XI w.); kościół Matki Bożej Europy (połowa XV w.); katolicka katedra Świętej Marii Koronowanej; anglikańska katedra Świętej Trójcy (1825). Kościół św. Andrzeja (1854), Wielka Synagoga (1724); Muzeum Gibraltaru.
• Miasto Tanger: Stare Miasto, Pałac Dar al-Mahsen (XVII w.), Budynek Misji Amerykańskiej, Grand Socco i Petit Socco (duże i małe place), Wielki Meczet w Tangerze, Meczet Kasba, Katedra Anglikańska św. Andrzeja, Hotel Continental.
• Krajobraz: Groty Herkulesa (w jaskiniach na przylądku Spartel), plaże od przylądka Spartel (długość 47), Park Remilla, Taras Slukja.

Zabawne fakty

• Mówi się, że Filary Herkulesa były pierwowzorem dwóch pionowych linii w symbolice dolara, a mitologiczny wąż Pyton, który owinął się wokół nich, mógł stać się zakrzywioną linią w kształcie litery „S”.
• Podczas II wojny światowej wszystkie niemieckie okręty podwodne, które weszły przez tę cieśninę na Morze Śródziemne, zostały tam wysadzone. Z wyjątkiem jednego – U-26.
• Już w czasach podróży Fenicjan, Skała Gibraltarska stała się czymś w rodzaju rozległego ołtarza pod gołym niebem: składano tu ofiary przed wejściem na wody Atlantyku.
• Jeden z ambitnych projektów energetycznych z XX wieku proponował sztuczne obniżenie poziomu morza śródziemnego o 200 m poprzez zainstalowanie w cieśninie zapór z kilkoma elektrowniami.
• W Cieśninie Gibraltarskiej prądy płyną w różnych kierunkach: prąd powierzchniowy na wschód, a głęboki na zachód.
• W Gibraltarze nadal odbywa się ceremonia przekazania klucza na placu Casemates, ponieważ dawniej bramy twierdzy były rzeczywiście zamknięte.
• Ostatni rekord świata w pływaniu kobiet należy do 49-letniej Penny Palfie, która w 2010 roku przepłynęła Cieśninę Gibraltarską w 3 godziny i 3 minuty.
• Cieśnina Gibraltarska jest otwarta dla statków cywilnych i wojskowych ze wszystkich krajów. Jest również otwarta dla wszystkich cywilnych samolotów.
• Co jakiś czas pojawia się pomysł stworzenia albo tunelu pod cieśniną, albo mostu nad nią – i wtedy taki most byłby najdłuższy (15 km) i najwyższy (ponad 900 m) na świecie.
• Skały Cieśniny Gibraltarskiej nazywane są Filarami Herkulesa, ponieważ różne wersje mitu o jego wyprawie po cudowne krowy olbrzyma Heriona przypisują ich powstanie Herkulesowi lub jego odkryciu na krańcu zachodniego świata.
• Wody Morza Śródziemnego i Oceanu Atlantyckiego nie mieszają się. Zachowują swoje odmienne właściwości. I to było znane w czasach starożytnych, a współcześni naukowcy po prostu zdołali wyjaśnić ten fakt obecnością napięcia powierzchniowego wody.
• Według legendy, pocztę butelkową wymyślił w III wieku p.n.e. grecki filozof Theophrastus, który dla doświadczenia wrzucił do Cieśniny Gibraltarskiej kilka zapieczętowanych statków z wiadomościami. W ten sposób ten przyrodnik ustalił, że woda do Morza Śródziemnego jest czerpana z Atlantyku: miesiące później jeden ze statków został odkryty na Sycylii.
• Inna nazwa cieśniny, arabska Bab el-Zakat, oznacza „Bramę Miłosierdzia”.